Şeytan nedir?

Şeytan nedir, ne demektir?

Şeytan kelimesini cins isim ve özel isim olarak iki kısımda inceleyebiliriz. Şöyle ki:
Cins isim olarak;
“Şeytan, “azgınlıkta, şer ve kötülükte fevkalade bir yükselişle kendi sınıf ve benzerlerinin dışına çıkmış kötü, inatçı mânâsında bir cins ismidir ki, gerek insandan, gerek hayvandan, (yılan gibi görünen yaratıklardan) ve gerekse diğer gizli mahlûklardan ruhî ilişkisi bulunan kötülere söylenir.
Kötülükte ileri gitmiş insanlara; “insan şeytanı”, kötü olan azgın hayvanlara; “hayvan şeytanı”, kötülük yapan azgın cinlere de; “cin şeytanı” denilir.
Böylece şeytan cins isim olarak insanlardan, cinlerden ve hayvanlardan isyan eden ve zarar veren her şeyin adı olmuştur.” (Hak Dini Kur'ân Dili)
Nitekim Kurân’da insan şeytanları ve cin şeytanları ifadeleri çok defa geçmiştir.
“Ve böylece her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık; (bunlar) aldatmak için birbirlerine (bâtıl) sözün yaldızlısını fısıldarlar. Hâlbuki Rabbin dileseydi onu (aslâ) yapamazlardı; öyleyse onları ve uydurmakta oldukları şeyleri bırak!” (En’am, 112)
Hz. Ömer Şam'a geldiklerinde bir ata bindirilmiş. Biner binmez at çalım atmaya başlayınca hemen inmiş ve: "Beni bir şeytana bindirdiniz." demiştir.
“İnsan görünür, fakat kötülük esasları ve şeytanlıkları görünmez, eserleriyle belli olur. Şu halde insan şeytanında bile şeytanlık bir gizli iştir. Bunun için şeytan ismi “gizli kötü bir kuvvet, kötü bir ruh” anlamına da gelmektedir.” (Hak Dini Kur'ân Dili)
Özel isim olarak;
“Şeytan” cins ismi, bilhassa görülmeyen ruhlar ve kötü kuvvetlere isim olmuştur ki, yaratılışta her cins bir tek ferd ile başlamış olduğundan, şeytan denilince bu cinsin babası olan o ilk fert, yani “İblis” akla gelir ve o zaman özel isim olur.”
“İbn Zeyd, el-Hasen ve yine Katade der ki: Âdem nasıl insanların babası ise İblis de cinlerin babasıdır. O bir melek değildir.” (Akam-ül Kuran, Kurtubi)
“İblis" kelimesi "İblas" kelimesinden türetilmiş bir kelimedir. "Hayırdan, pişmanlıktan ve üzüntüden kesilmiş, hayırlı olmayan" anlamına gelir.
Kur’ân-ı Kerim’de "her türlü hayırla ilişkisi kesilmiş" (Nisa, 117) olarak bildirilmiştir.” (Taberi Tefsiri)
İslam âlimleri: “Hz. Âdem’e (as) secdeyi kabul etmediği andan itibaren, "hayırdan ümidini kesmiş, pişmanlık ve üzüntü duyan" anlamındaki “İblis”; secde etmeyiş sebebi olarak da "beni dumansız ateşten, onu ise çamurdan yarattın." diyerek hükümsüz bir bahane ve kendisince geçerli bir gerekçe göstermiştir.
Ve Hz. Âdem’i Cennet'ten çıkarmaya çalıştığı andan itibaren de “Şeytan” adını almıştır. Rahmetten kovulmuş ve insanların amansız düşmanı olmuş, cin taifesinin inkârcı kesiminden gizli bir varlıktır.” demişlerdir.
“Hani meleklere: “Âdeme secde edin!” demiştik; İblis hâriç, hemen secde ettiler. (O,) cinlerden idi de Rabbinin emrinden çıktı…” (Kehf, 50)
Ayrıca dil bilimi açısından:
Etimologlara göre şeytan, “nitelendirici, vasıflandırıcı” manasını içerir. Türemesinde iki görüş vardır.
Birisi; dil ve gramer uzmanı Sibeveyh'in dediği gibi, Arapça “şetane” kökünden uzaklık mânâsındadır. Gerçekte de şeytan haktan uzaktır. Ondan da uzaklaşmak gereklidir.
Diğeri yanma veya batıllık mânâsında “şeyt” kökünden (fa'lân) ölçüsünde olmasıdır ki, yanmış ve batıl demektir. Gerçekte şeytan da böyledir.
Kaynak: Hak Dini Kuran Dili, Elmalılı Hamdi Yazır