Günümüzde neden farklı kıraatler var?

Birden çok kıraatin ortaya çıkmasının sebebi nedir? Peygamber Efendimiz’in (asm) zamanında neden birden fazla kıraat ortaya çıkmıştır? Kur’ân bir olduğu için kıraatin de bir olması gerekmiyor mu?

Kıraat kelimesinin, İslamî anlamdaki ıstılahî manası ise; özellikle "Kur'ân okumak, Kur'ân tilavet etmek,” şeklinde özetlenebilir.
Kıraat İlmi, "Kur'ân-ı Kerim'in kelimelerinin okunuş şekillerini, ravîlerine isnad ederek bildiren bir ilimdir." (İbnü'l-Cezîrî, Muncidu'l-Mukrîîn)
Zerkeşi “El-Burhan” adlı eserinde şöyle der. Kur’ân ve Kıraatler, birbirinden farklı iki hakikattir.
Kur’ân, beyan ve i’caz için Resulullah’a (asm) indirilen vahiydir.
Kıraatler ise mezkur vahyin lafzı, harfleri, tahfif ve teşhid yönünde keyfiyeti üzerindeki ihtilaftır.
Gerçek şudur ki; yedi kıraat, yedi imamdan mütevatirdir. Bunların Resulullah’dan (asm) mütevatiren geldiği konusunda bazı görüşler ileri sürülebilir. Yedi kıraat imamının kıraatının Resulullah’a (asm) isnadı kıraat kitaplarında mevcuttur. Bunların nakli ahaddır. (Kur’an İlimleri Ansiklopedisi)
Sahabeler arasında ortaya çıkan kıraat ayrılıklarına Peygamber Efendimiz (asm) “böyle de olur” diyerek kıraat çeşitliliğinin ihtilaf sebebi değil aksine ümmeti için kolaylık sebebi olduğunu göstermiştir
Asr-ı Saadet'te sahabeler arasında kıraatlerde bazı farklılıklar görülüyordu. Bunlar, Kıraat ilminin ikinci kaynağı olarak belirlenmiştir. Bu farklılıkların çözümü için, Hz. Peygamber (asm) sahabeler arasında hakemlik yapmış ve her iki tarafın da okuduğunu: "Böyle de nazil oldu." mealindeki sözleriyle onaylamıştır.
Hz. Osman'ın (ra) çoğalttırarak Mekke, Medine, Kufe, Basra ve Şam gibi şehir merkezlerine gönderdiği mushaflarda mukayyed bulunan yazım (yani resmi hat) farklılıkları da, Kıraat ilmi kaynakları arasında görülür.
Sahabe ve Tabiîn ile Tebe-i Tabiîn'den olarak, sika yani güvenilirlik özelliğine sahip olan âlimler tarafından nakledilen ve hiç bir itiraza da uğramaksızın, İslam ümmetince kabul gören Kıraat ihtilafları da bu kaynaklardan sayılmaktadır. (el-Hac Muhyiddîn Abdulkadir el-Hatîb, Kifayetu'l-Mustefid fî Fenni't-Tecvid)
Hz. Peygamber (asm) “Kur’ân yedi harf üzerine nazil olmuştur, bundan kolayınıza geleni okuyunuz.” diyerek bu hususta ümmeti için bir kolaylık olduğunu bildirmiştir
Hz. Peygamber’in (asm); "Kur'ân yedi harf üzerine nazil olmuştur. Bunlardan kolayınıza geleni okuyunuz!.." manasıyla açıklanan sözleri kıraatin çeşitlerini ifade eder. Hadis; Hişam b. Hakîm'in namazda Furkan suresini, kendi bildiğinden başka bir okuyuşla okuduğuna şahid olan Hz. Ömer'in, Hişam'ı yakapaça ederek Peygamber'in (asm) huzuruna çıkarması üzerine söylenmiştir. (Fedaîlu'l-Kur'an)
Hadisteki "Yedi Harf"den maksat: Kur'an-ı Kerim'in okunuş tarzları olarak, Allah (cc) tarafından nazil olan farklı ve birden fazla olan kıraatlerdir. Bunlardan her hangi birisini okumak, nazil olan Kurân'dan bir kısmını okumak demektir. İşte bu farklı okunuşların, Kurân'da yediye kadar çıktığı, İbn Kuteybe (276/889), Ebu'l-Fadl er-Razî (454/1062) ve İbnu'l-Cezerî (833/1429) gibi büyük alimler tarafından, ayrı ayrı örnekler verilmek suretiyle ortaya konulmuştur. Özel olarak da, Kurân'ın bazı kelimelerinde aynı durum mevcuttur. Ancak bu farklı durumun, Kur'ân-ı Kerim'in her kelimesinde olması ve aranması da gerekli değildir (Abdulazîz b. Abdulfettah el-Karî, Hadisu'l-Ahrufi's-Seb'a, Mecelletu Kulliyyeti'l Kur'ani'l-Kerîm, el-Aded)
(Şamil İslam Ansiklopedisi)
Şimdi ise müteahhırundan bazı ulemanın kıraat farklılıkları hakkında söylediği faydaların neler olduğunu kısaca izah edelim:
Kıraat farklılıkları diğer ümmetlere karşı fazilet sebebidir
Ümmet-i Müslümine kolaylık ve hafiflik sağlamak, kitap inen diğer ümmetlere karşı kendilerinin şeref ve faziletini göstermektir.
Kıraatleri tek tek okuyup anlamaktan, öğrenmekten hasıl olan sevap büyük bir kazançtır
Ayrıca kıraatleri öğrenmede büyük gayret ve çaba sarfettiklerinden medlerin miktarı, imalelerin farklılığına varıncaya kadar kelime kelime kavradıklarından sonrada bunların manaları üzerinde durup, her kelimenin ifadesinden hikmet ve hüküm çıkardıklarından tevcih, ta’til ve tercih yönünü ortaya koymadaki dikkatlerinden dolayı sevabın büyük olmasıdır.
Farklı kıraatler Kurân’ı her türlü tebdil ve ihtilaftan korur
Allah’ın (cc) Kurân’a koyduğu sırrı açıklamak, farklı kıraatler olmasına rağmen Kurân’ı tebdil (değiştirmek) ve ihtilaftan korumaktır.
Kıraatlerin çeşitliliği ayetlerin çeşitliliğidir bu da Kurân’ın bir mucizesidir
Ayrıca vecizliği sebebiyle i’cazındaki mübalağadır. Öyle ki; kıraatlerin çeşitliliği ayetlerin çeşitliliğidir. Şayet her kelimenin ifade ettiği mana başlı başına bir ayet olsaydı Kuran’ın ne kadar uzayacağı açıkça görülürdü.
Kıraatlerin çeşitliliği Kurân-ı Kerim’in daha iyi anlaşılması için bir kolaylık sebebidir
Bazı kıraatlerin diğer kıraatte mücmel (kısa, öz) olan manayı beyan etmesidir. Mesela; şedde kıraati, şeddesiz kıraatin manasını açıklamaktadır.
(Kur’an İlimleri Ansiklopedisi, İmam Celaleddin es-Suyuti)