Gıybet ne demektir?

Gıybet ne demektir? Gıybetin çeşitleri nelerdir? Hangi hallerde gıybet edilmiş olur?

Gıybet; hazır olmayan birisinin aleyhine konuşmak, arkadan çekiştirmek, birisinin gıyabında hoşuna gitmeyen bir şey söylemek demektir.

Gıybet; “Kardeşini hoşlanmayacağı bir şekilde anmandır”

Resulullah (asm) bir gün ashaba sordular:
“Gıybet nedir bilir misiniz?” Ashab:
“Resulullah (asm) daha iyi bilir.” dediler. Resulullah (asm) da:
“Kardeşinin (işittiğinde) hoşuna gitmeyecek şeylerle insanların yanında bahsini yapmandır.” Sahabelerden birisi:
“Dediğim o (nâhoş) şeyler, kardeşimde varsa, ne buyurursunuz?” dedi. Resulullah (asm) şu açıklamayı yaptılar:
“Söylediklerin eğer onda varsa, onu (sadece) gıybet etmiş olursun. Ama eğer bahsettiğin yoksa (sadece gıybet günahıyla kalmazsın) ona iftira etmiş olursun.” (Ebu Davud, Tirmizi, Müslim, Nesai)
Hz. Peygamber’e (asm):
“Ey Allah'ın Resulü, gıybet nedir?” diye soruldu.
“Kardeşini hoşlanmayacağı bir şekilde anmandır.” buyurdu. (Ebu Davud, Tirmizi)

Gıybetin Çeşitleri

Gıybet değişik şekillerde gerçekleşebilir:

İnsanın bedeni ile ilgili kusurlarını söylemek


Bir kişi hakkında "Kördür, topaldır, keldir, şaşıdır, kısa boyludur, uzun boyludur, çirkindir.." gibi kişinin duyduğunda hoşlanmayacağı kusurlarını söylemek gıybettir. Mesela, iki kişi evlendiklerinde damat tarafı; "Damat güzeldir, gelin çok çirkindir." veya gelin tarafı; "Damat kısa boyludur veya geline layık değildir." gibi sözler sarf etmektedirler. Bu tür sözler gıybettir.

İnsanın elbisesiyle ilgili kusurlarını söylemek


Bir kimse hakkında "Pantolonu kısadır, eteği uzundur, elbisesi eskidir, ceketi kirlidir..." gibi kişinin duyduğunda hoşlanmayacağı ayıplarını söylemek gıybettir.

Dünya işleri ile ilgili kusurlarını söylemek

Bir kimse hakkında "Terbiyesizdir, çok yer, çok uyur, ailesi çok gezer, evi temiz değildir..." gibi kişinin duyduğunda rahatsız olacağı sözleri söylemek gıybettir.

Ahlakı ile ilgili kusurlarını söylemek

Bir kişi hakkında "Kötü huyludur, acizdir, zayıftır, korkaktır, cimridir, öfkelidir..." gibi kişiyi rencide edici şeyleri söylemek gıybettir.

Asaleti ile ilgili kusurlarını söylemek

"Annesi hizmetçidir, babası çöpçüdür, kapıcıdır, çiftçidir veya ayakkabı boyacısıdır..." gibi kişiyi küçük düşürücü sözleri söylemek gıybettir.

Dini işleri ile ilgili kusurlarını söylemek

Bir kimse hakkında "Fasıktır, yalancıdır, anne ve babasına itaat etmez, zalimdir, namaza tembeldir, daha Fatiha'yı bile düzgün okuyamıyor, üçkâğıtçıdır, helal ve harama aldırmaz..." gibi duyduğunda kişiyi rahatsız edecek kusurlarını söylemek gıybettir. (Kırk Hadis Şerhi)

Gıybet sadece dil ile yapılmaz

Dil ile söylemek, ancak başkasına Müslüman kardeşinin bir eksikliğini anlattığın ve hoşuna gitmeyen bir vasfını belirttiğin için haram olmuştur. Bu bakımdan ta’rizen (gizlice) kendisinden bahsetmek, açıkça kendisinden bahsetmek gibidir. Bu hususta fiil de söz gibidir. İşaret, ima, dudak bükme, göz kırpma, yazı, hareket ve maksadı belirten her türlü söz, açıkça söylemek gibidir. O halde bunların tümü gıybet ve haramdır.
Aişe validemizin (ra) şu sözü ima ve işaret kısmındandır:
“Bizim evimize bir kadın geldi. Kadın gittikten sonra elimle kadının kısa boylu oluşuna işaret ettim. Bunun üzerine Hz. Peygamber (asm) bana şöyle dedi:
"Kadının gıybetini yaptın." (İbn Ebi Dünya, İhya-u Ulumiddin)

Gıybeti dinleyen de yapan gibidir

"(Gıybeti) dinleyen de gıybet edenlerden birisidir." (Taberani)